ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ

Η μελέτη αυτή στηρίζεται σε προφορικές μαρτυρίες δύο γυναικών της περιοχής μας, που γεννήθηκαν τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου. Μέσα από την αφήγηση των πιο σημαντικών γεγονότων στη ζωή του ανθρώπου αντιλαμβανόμαστε τον τρόπο σκέψης των κατοίκων, τα ήθη και έθιμα γύρω από αυτά, τις δεισιδαιμονίες και προλήψεις που ως αντίληψη κυριαρχούσαν. Όλα τα παραπάνω συνθέτουν τη νοοτροπία της εποχής που ο κοινωνικός περίγυρος τον νομιμοποιεί ατύπως. Κάθε αποκλίνουσα συμπεριφορά αποτελεί για τους υπόλοιπους ανθρώπους μισητό γεγονός και αφορμή περιθωριοποίησής του. Το πνεύμα συντηρητικότητας είναι έκδηλο μέσα από τα κορυφαία κοινωνικά γεγονότα που καθορίζουν τον άνθρωπο.

Στην παρούσα περίπτωση αναφερόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τα μέσα του 20ου, όπως ακριβώς βίωσαν γυναίκες το γεγονός της γέννησης, του γάμου και του θανάτου. Θα ακολουθηθούν τρία μέρη στα οποία περιγράφεται αναλυτικά το κάθε γεγονός μέσα από την αυτοβιογραφική προσέγγιση. Η αποκωδικοποίηση των λεγομένων αφήνεται στον κάθε αναγνώστη. Η παρουσίαση αυτούσια βοηθάει να κατανοήσουμε τη σοβαρότητα και το μέγεθος που είχαν στη ζωή τους.

Τις αφηγήσεις τις αντιγράφουμε από χειρόγραφα του λαογραφικού μουσείου του Πανεπιστημίου Αθηνών τα οποία συντάχτηκαν κατά τα έτη 1967 - 1968. Αντιγράφουμε τα κείμενα ως έχουν διατηρώντας τους όποιους ιδιωματισμούς ή λάθη.

Αφήγηση της Ευτυχίας Ρέκα από το Μελιγαλά, γεννημένη το 1915:
Μια στείρα γυναίκα για να κάνει παιδί κάνει ότι μπορεί, πάει σε γιατρούς, πίνει διάφορα βότανα, μέχρι και σε μάγισσες πηγαίνει ακόμα. Η Μπότα (Παναγιώτα) από ένα γέρο έκανε παιδί, της έδωσε κάτι και ήπιε, όμως εγώ δε ξέρω παιδάκι μου διότι δόξα σοι ο Θεός έκανα πέντε παιδιά.
Όταν η γυναίκα είναι έγκυος λέμε ότι είναι «γκαστρωμένη». Στη γκαστρωμένη φροντίζουμε να της δώσουμε σερνικοβότανο για να κάνει σερνικό παιδί. Το σερνικοβότανο γίνεται παντού, στα λόγγια, στις λάκκες και το γνωρίζουνε μόνο εκείνοι που το ξέρουνε.
Είναι ένα λουλουδάκι σαν παπουτσάκι και στη ρίζα του έχει δυο πατακούλες και ένα μακρουλό. Αυτό κατά την άνοιξη εκείνοι που το ξέρουνε το μαζεύουνε, το ξηραίνουνε και το κάνουν σκόνη και δίνουνε στη γκαστρωμένη να πιεί από αυτή τη σκόνη.
Συμπτώματα εγκυμοσύνης. Σε μερικές γκαστρωμένες πέφτει ελαφρά και δεν αισθάνεται τίποτα, σε άλλες όμως πέφτει βαριά και τις πειράζει, έχουν εμετούς, θέλουν ξυνάδες, ζηλεύουν το κάθε τι και θέλουν να το φάνε.
Κίνδυνος αποβολής. Όταν κουρασθεί η γκαστρωμένη μπορεί να αποβάλει, όταν είναι αδύνατα τα νεφρά της πέφτει το παιδί ή όταν ζηλέψει κάτι και δεν το έχει τότε παθαίνει.
Προφυλακτικά μέσα. Είναι οι κρατητήρες, δένει στο κορμί της ή στο λαιμό της σχοινάκια σαν δαχτυλίδια. Όταν αποβάλει μια γκαστρωμένη, αμέσως λένε ότι δεν πρόσεξε, κουράστηκε ή ότι θα την χτύπησε ο άντρας της κλπ.
Τρόποι φθοράς. Είναι πρώτα η έκτρωση σε γιατρό ή παίρνουν κινίνα, ή σηκώνουν μεγάλα βάρη επάνω στη κοιλιά τους για να πέσει το παιδί.
Προγνώσεις για το φύλο του εμβρύου. Όταν η γκαστρωμένη γυναίκα έχει περιφέρειες μεγάλες και χαμηλή κοιλιά και τα μούτρα της έχουν μπαλώματα, τότε, λένε πως θα κάνει κορίτσι, όταν όμως η κοιλιά της είναι ψηλά, δεν έχει περιφέρειες και τα μούτρα της είναι καθαρά, τότε λένε ότι θα κάνει σερνικό.
Η γκαστρωμένη απαγορεύεται να πάει σε κηδεία, επίσης δεν πρέπει να ακούσει καυγά ή κρότο όπλου γιατί μπορεί να αποβάλει.
Άμα η εγκυμονούσα έχει λευκώματα δεν πρέπει να τρώει αλμύρες. Κατά τα άλλα πρέπει να τρώει απ’ όλα και άμα θέλει κάτι να το ζητάει και οι άλλοι να μη ξεχνάνε να της προσφέρουνε το κάθε τι. Επίσης μακρινά ταξίδια δεν πρέπει να κάνει.
Στη γκαστρωμένη εύχονται πάντα «καλή λευτεριά και μ’ ένα γιό». Η κόρη δεν μελετιέται.
Όταν η γυναίκα φτάνει στην ώρα της να γεννήσει της έρχονται πόνοι ανεβάσταγοι, δηλαδή κοιλοπονάει. Η μαμή ρίχνει ενέσεις στη γυναίκα για να ‘χει πόνους και της κάνει κλύσμα για να καθαρίσει, άμα είναι στενή και δε μπορεί να γεννήσει την σχίζει με το ψαλίδι της. Πολύ παλιά οι γυναίκες γεννούσαν γονατιστές, εγώ πέντε παιδιά έκανα και τα πέντε στο κρεβάτι τα έκανα με τη συγχωρεμένη την γριά – Γιαννού τη μαμή.
Η γυναίκα που γεννούσε φόραγε μόνο το μισοφόρι της. Μετά μισή ώρα που θα γεννηθεί το παιδί πέφτει το ύστερο. Εάν αργήσει να πέσει, τότε το βγάζουνε με τα τσιγκέλια ή τις κουτάλες. Την τσίπα που έχει το παιδί την τραβάει η μαμή με προσοχή να τηράει ίσια το παιδί για να μη γίνει γκαβό (αλλήθωρο). Όταν το νεογέννητο έχει τρίχες το λένε μαλλιαρό κι αντρειωμένο.
Την λεχώνα μετά τον τοκετό την πλένουν με χαμομήλι και μένει στο κρεβάτι 8 μέρες. Το φαγητό της είναι: γάλα, κρασί ζεστό, φιδέ και κρέας για να κατεβάσει γάλα.
Όταν γεννηθεί το παιδάκι, η μαμή του δένει το αφαλάκι του και βάζει μ’ ένα σφουγγαράκι καφέ για να ψηθεί και στις 8 μέρες το κόβει το αφάλι του.
Όταν μαζέψεις αφάλια από σερνικά παιδιά και τα καβουρντίσεις και δώσεις σε αραβωνιασμένη κοπέλα πριν στεφανωθεί, αυτή κάνει όλο αγόρια.
Επίσης, το κεφαλάκι του παιδιού, το αλατίζουνε μ’ ένα βαμβάκι και μετά το δένουνε με το φακιολάκι. Όταν σαραντίσει, τότε του κάνουνε μπάνιο.
Βράζουνε σε μια κατσαρόλα χαμομήλι, μυρουδιές, τριαντάφυλλα, πορτοκαλόφλουδες και το βάζουνε σε μια μικρή λεκάνη και το μπανιαρίζουνε, μετά έχουνε έτοιμα τα σπάργανα (πανιά) και το φασκιώνουνε (δένουνε), το ρεντάνε με μυρουδιές, το θηλάζει η μάνα του και το βάζει και κοιμάται.
Όταν γεννηθεί το βρέφος, το βάζουνε τρεις μέρες στα δεξιά της μάνας και κοιμάται. Την δεύτερη βραδιά που θα γεννηθεί πάνε οι μοίρες και το μοιρώνουν και του λένε τι θα πάθει. Η μάνα του τ’ ακούει που αναστενάζει, το βλέπει που κλαίει ή γελάει. Οι μοίρες τα γράφουνε όλα τι θα περάσει ο άνθρωπος.
Η λεχώνα θα πρέπει να προσέχει να μη βάλει τα χέρια της σε κρύο νερό, να μη βγει στον αέρα και κρυώσει, επίσης φυλάγεται να μη της ματιάσουνε τα στήθη της και χαθεί το γάλα της.
Πρέπει να έχει απάνου της λιβάνι, απίγανο, ψωμί και σιτάρι για να μη βγει έξω και πάθει κανένα κακό.
Όταν της μιλήσουν νύχτα της λεχώνας δεν πρέπει να μιλήσει γιατί αλλιώς θα πάθει κακό.
Στο στήθος της βάζει ένα σφοντήλι που γνέθουνε για να μη της το ματιάσουνε. Όταν η λεχώνα συναντήσει νύφη πρέπει να αλλάξουνε λεφτά γιατί δεν κάνει για την νύφη, είναι κακό. Όταν η λεχώνα είναι ασαράντιστη δεν πρέπει να δει λείψανο.
Μόλις γεννηθεί το παιδί, έρχεται ο παπάς και διαβάζει ευχή και στη μητέρα και στο παιδί και φεύγουνε τα ξωτικά. Στις σαράντα μέρες, παίρνει το παιδί το απόγευμα του Σαββάτου και πάει στην εκκλησία να το σαραντίσει. Όταν το παιδί έχει ζηλώματα, δηλαδή είναι πολύ ματιασμένο (νεραϊδοπαρμένο), βάζουνε τα ρούχα του στο σταυροδρόμι για να τα γρασκελίσουνε εκείνοι που είναι γεροί και να φύγει ο ζηλώματος.